Uluslararası Epilepsi Günü nedir?
Türkiye’de ve dünyada her yıl binlerce kişi epilepsi tanısı almaktadır. Dünyada 65 milyon, ülkemizde 750-800 bin civarında epilepsi hastası vardır ve her sene yaklaşık 2,4 milyon yeni epilepsi hastası eklenmektedir. Epilepsi, dünya nüfusunun yaklaşık %1'ini etkileyen bir hastalıktır. Şubat ayının ikinci pazartesi günü dünyada Uluslararası Epilepsi Günü olarak kabul edilmektedir. Dünya çapında çeşitli etkinlikler düzenlenerek epilepsi hastalığına dikkat çekmek, toplumu bilinçlendirmek amaçlanmaktadır.
İzmir Demokrasi Üniversitesi Buca Seyfi Demirsoy Eğitim ve Araştırma Hastanesi olarak, epilepsi hastalığı hakkında toplumu bilinçlendirmek için hastalarımızın ve hasta yakınlarının yanındayız.
Epilepsi Nedir?
Epilepsi halk arasında "sara hastalığı" olarak da bilinir. Epilepsi nöbeti, beyinde bulunan ve nöron ismi verilen beyin hücrelerinin ani ve kontrolsüz deşarjı sonucu oluşur. Bunun sonucunda bayılma, kısa süreli dalma, boş bakma, dişlerde kilitlenme, gözlerde kayma, istemsiz kasılma, titreme, ağızdan köpük gelmesi, idrar kaçırma, duyusal değişiklikler ve bilinç değişiklikleri meydana gelebilir. Epilepsi ise beynin sürekli epileptik nöbet oluşturmaya yatkınlığı ile karakterize bir bozukluğudur ve bu durum nörobiyolojik, bilişsel, psikolojik ve sosyal sonuçlara neden olur.
Epilepsi kronik bir hastalıktır, nöbet aralarında hasta sağlıklıdır. Hayatında yalnızca bir kere nöbet geçiren bir kişi epilepsi hastası olarak kabul edilemez. Hastalık, erkek ve kadınlarda ırk ayrımı olmaksızın eşit olarak görülmektedir. Epilepsi nöbetleri herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir ama sıklıkla en gençler ile en yaşlılar etkilenir. Ayakta tedavi başvuruları içinde baş ağrısından sonra en sık görülen ikinci nörolojik hastalık epilepsidir.
Epilepsi Tanısı Nasıl Konulur?
Epilepsi tanısı koymak, bir yapbozun parçalarını birleştirmek gibidir. Hastanın değerlendirilmesinde ilk adım klinik tablonun epilepsi nöbeti olup olmadığına karar verilmesidir.
Epilepsi klinik bir tanıdır, yapılan tetkiklerle desteklenir. Öncelikli hastanın tıbbi öyküsü detaylı bir şekilde incelenmelidir. Kullandığı ilaçlar sorgulanmalıdır. Başka nörolojik semptomlar da sorgulanmalı ve nörolojik muayene yapılmalıdır. Tanı aşamasının olmazsa olmaz tetkiki elektroensefalografi (EEG)’dir. EEG beynin spontan elektriksel aktivitesinin elektrotlar ile kaydedildiği noninvaziv bir tanı yöntemidir. Bu tetkik ile beynin elektriksel aktivitesi incelenir ve anormal epileptiform deşarj veya hemisferik asimetri aranır. EEG’nin normal olması epilepsi tanısını dışlatmaz. İlk rutin EEG’de tipik epileptiform anomaliyi saptama olasılığı yaklaşık %50’dir. Tekrarlanan EEG’lerde, bu oran %80-90’lara çıkmaktadır.
Tekrarlayan EEG’lerde bir patoloji bulma şansı daha yüksektir. Bunun yanısıra, her EEG dalga anormalliği hastanın epilepsi hastası olduğu anlamına gelmez. EEG, epilepsi tanısının konulmasında, nöbetlerin sınıflandırılmasında ve tedavinin takibinde bilgi veren en önemli tetkiktir. Beyinde yapısal bir lezyonu ekarte etmek için mutlaka beyin görüntülemesi yapılmalıdır. Beyin görüntülemesi tercihen manyetik rezonans görüntüleme (MR) ile yapılmalıdır. Epilepsi tanısı konulurken tetkiklerle kliniği bütünleştirmek gerekir. Ancak tekrar vurgulamak gerekir ki, epilepsi hastasında MR ve EEG normal olabilir.
Epilepsi nöbetinin tetikleyicileri var mıdır?
Uzun süre aç veya uykusuz kalmak, stres, alkol, kahve gibi içecekler epilepsiye yatkınlığı olan kişilerin nöbet geçirmesini kolaylaştırabilir. Bilgisayar ve televizyon gibi parlak ışık saçan cihazlar özellikle ışığa duyarlı epilepsisi olan kişilerde nöbete sebep olabilir. Epilepsi hastasında en sık nöbet tetikleyicilerinden birisi de nöbet önleyici ilacı düzensiz kullanmaktır. Bu nedenle nöbet önleyici ilaçlar mutlaka düzenli bir şekilde kullanılmalıdır.
Epilepsi nöbeti sırasında ne yapılmalı?
Nöbetler, genellikle birkaç dakika içerisinde kendiliğinden durmaktadır. Zaten nöbet geçirmekte olan bireyin kasılmasını zor kullanarak durdurmak mümkün değildir. Nöbet anında etraftaki kişiler soğukkanlı olmalıdır. Nöroloji polikliniğine gitmeden önce eğer mümkün ise epileptik nöbetin videosunun çekilmesi doktora nöbet türü ve beyindeki olası odağı açısından daha sağlıklı bilgi verebilir.
Dolayısıyla nöbet geçiren biri görüldüğünde hasta çok sert olmayan düz bir zemine yan yatırılmalı, solunum yolu açık tutulmaya çalışılmalıdır. Kişinin zarar görmesini, düşmesini, yaralanmasını önlemek, sivri cisimleri uzaklaştırmak, başını güvene almak gerekir. Ağızda köpürme ve kusma varsa temizlenmeli, panik yapmadan başını sert yerlere çarparak kendine zarar vermesi, dilini ısırması engellenmelidir. Ancak nöbet anında dişlerde kilitlenme varken ağzın içine ısrarla kaşık gibi bir nesne sokulmaya çalışılması veya parmakla ağzını açmaya çalışma tehlikeli olabilir. Hastanın dişleri kırılabilir veya yardım etmeye çalışan kişinin parmağı yaralanabilir. Bir şey yedirmeye ve içirmeye çalışmak ise çok tehlikeli olup o esnada yedirmek istenilen yiyeceğin akciğerlere kaçmasına ve hastanın ölümüne dahi sebep olabilmektedir. Nöbet 2-3 dakika içerisinde sonlanmadıysa 112 aranarak, hasta en uygun sağlık merkezine ulaştırılmalıdır.
Epilepsi tedavisi var mıdır?
Evet, epilepsi tedavisi olan bir hastalıktır. Epilepsi türlerinin %80-90’ı epilepsi ilaçları ile tam olarak iyileşmektedir. Günümüzde hem eski nesil hem yeni nesil olmak üzere geniş spektrumda nöbet önleyici ilaçlar mevcuttur. Tedavide öncelikli olarak tek nöbet önleyici ilaç kullanılmalıdır. Nöbetler çoğunlukla tek bir nöbet önleyici ilacın yeterli ve etkin dozda kullanımı ile kontrol altına alınır. Yaklaşık %20 hastada birden fazla nöbet önleyici ilaç kullanmak gerekir. Dirençli epilepsi hastalarında epilepsi cerrahisi, pil ve ketojenik diyet gibi ilaç dışı tedavi seçeneklerinden de yararlanılabilir.
Epilepsi hastası kadın hamilelikte nelere dikkat etmelidir?
Öncelikle epilepsi hastalarında gebelik planlı olmalıdır. Eğer bebekte risk oluşturabilecek bir nöbet önleyici ilaç kullanıyorsa, bu ilaç gebelik planından önce değiştirilmelidir. Eğer ki plansız bir gebelik olduysa, bu durumda nöbet önleyici ilaç değiştirilmez ancak nöbet geçirilmesini önleyecek mümkün olan en düşük doza düşürülür.
Son olarak…
Hastaların doktor kontrolünde kalarak ilaç tedavisine özen göstererek sorunsuz bir hayat yaşayabilirler. Burada esas nokta ilacın düzenli kullanılmasının yanı sıra sağlıklı yaşam kurallarına özen gösterilmesidir. Epilepsi yaygın bir hastalıktır, toplumda damgalama ve etiketleme nedeni ile hastaların yaşam kalitesi düşmektedir. Epilepsi hastaları evlenebilir, çocuk sahibi olabilir, sosyal ve eğitim faaliyetlerini sürdürebilir ve çalışabilirler. Düzenli olarak takip edilmeleri ve ilaçlarını aksatmadan kullanmaları gerekmektedir. Tanı ve takip için nöroloji polikliniğine başvurabilirler. Şehir değişimi durumunda epilepsi hastaları mutlaka takiplerine bulundukları ilde devam etmelidir. Bu yanlış önyargılar ortadan kaldırılmalı ve her epilepsi hastasının toplumda başka bireyden bir farkı olmadığı unutulmamalıdır.