Poliomyelit (Çocuk felci), polio virüsün neden olduğu, genellikle 5 yaş altındaki çocukları enfekte eden, son derece bulaşıcı bir viral hastalıktır. Polio virüsü son derece bulaşıcıdır. Virüs başlıca fekal-oral yolla kişiden kişiye bulaşır; daha az sıklıkla da ortak kaynak vasıtasıyla (örneğin; kirlenmiş su ya da gıda yoluyla) bulaşarak bağırsakta çoğaldıktan sonra sinir sistemini invaze ederek saatler içerisinde paralizi ile sonuçlanabilmektedir. Kuluçka süresi 4-35 gün arasında olup genellikle 7-10 gündür. Enfekte olan kişilerin yaklaşık %90’ı hastalığı belirtisiz geçirir ya da hafif belirtilerle atlatır. Diğer bölümünde ise ateş, yorgunluk, baş ağrısı, kusma, ense sertliği ve bacak ağrısı gibi başlangıç belirtileri görülür. Bu belirtiler genellikle 2-10 gün sürer ve vakaların büyük bir bölümü kendiliğinden iyileşir. Ancak bir bölümünde birkaç saat içerisinde sıklıkla bacaklarda olmak üzere kalıcı felç gelişebilir. Felç geçiren her 10-20 vakadan birinde solunum kaslarının tutulmasıyla ölüm gelişebilir. Hastalığın destekleyici tedavi ve rehabilitasyon dışında bilinen bir tedavisi bulunmamaktadır. Poliomiyelit hastalığının herhangi bir tedavisi yok iken, korunma yolları önemlidir. Çocuklarda birçok kez yapılan poliomiyelit aşısı ile hayat boyu korunma sağlanmaktadır
Çocuk felcine yol açabilen polio virüsü üç tiptir (Tip 1, tip 2 ve tip 3). Üç vahşi suştan (tip 1, tip 2, tip 3) biri olan tip 2, 1999 yılında ; tip 3 ise 2020’de eradike edilmiştir. Pakistan ve Afganistan’da vahşi tip 1 virüs endemik olarak görülmektedir.
Hastalıktan korunmanın tek yolu aşılamadır. İlk kez 1988 yılında, Dünya Sağlık Örgütü kararıyla tüm dünyada polionun eradike edilmesine yönelik Polio Eradikasyon Programı başlatılmıştır. Eradikasyon programının başlamasından bu yana; vahşi polio virüs vakalarında %99 azalma yaşanmıştır;1988 yılında hastalığın endemik olduğu yani dolaşımda olduğu 125 ülkede, 350 bin vaka olduğu tahmin edilmekte iken 2021 yılında sadece 6 vaka bildirilmiştir.
Eradikasyon programı (PEP) tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde 1989 yılından bu yana yürütülmektedir. En son yerli vahşi poliovirüs 1998 yılında saptanmış ve takip eden dönemde Avrupa bölgesi ülkeleri ile birlikte Türkiye’de “poliodan arındırılmış bölge” sertifikası almıştır. Türkiye’de 1963 yılından itibaren oral canlı aşı uygulanmaktadır.1989 yılı sonunda başlatılan Polio Eradikasyonu Programı ile, Türkiye’de Avrupa’nın son çocuk felci vakası 1998’de Ağrı’da görülmüştür.
Çocuk felcinin iki farklı aşısı mevcuttur. Biri ağızdan iki damla şeklinde yapılan canlı oral polio aşısı (OPA) diğeri koldan kas içerisine uygulanan inaktif (etkisizleştirilmiş) polio aşısı (İPA)’dır. Ağızdan iki damla halinde uygulanan aşı virüsün sindirim sisteminde bağırsaklardan kana karışarak hastalık yapmasını önler, koldan yapılan aşı ise kanda virüse karşı koruyucu antikorların oluşmasını sağlayarak daha güçlü bir korunma sağlar. Bu uygulama, aynı zamanda, kişilerin birbirlerine virüsü bulaştırmasını da engelleyerek virüsün tamamen etkisiz hale gelip eradike edilmesini sağlamaktadır.
Türkiye’de OPA aşısı uygulamasına sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesiyle birlikte 1963 yılında başlanmıştır. 2008 yılında, beşli karma aşının uygulanmaya başlamasıyla birlikte inaktif polio aşısı (İPA) çocukluk çağı aşı takvimine eklenmiştir. 1999 yılında tip 2 vahşi polio virüsün eradike edilmesinin sonrasında, Dünya Sağlık Teşkilatı kararları doğrultusunda, 2016 yılında iki bileşenli (bivalan) OPA (Tip 1 ve Tip 3) uygulamasına geçilmiştir.
Türkiye’de, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün hedeflerine uygun olarak 1989 yılında Polio Eradikasyon Programı başlatılmıştır. Program stratejileri; rutin aşılama hızlarında her bölgede yüksek aşılama hızlarına ulaşılması, rutin aşılama çalışmalarına ek olarak destek aşılama çalışmalarının düzenlenmesi, akut flask paralizi (AFP) ve vahşi polio virüsü sürveyansının sağlanması olarak beirlenmiştir. Program stratejilere uygun olarak yürütülen başarılı çalışmalar sonucunda Türkiye’nin de üyesi olduğu DSÖ Avrupa Bölgesi’nin son yerli poliomiyelit vakası ülkemizde 1998 yılında saptanmış, 21 Haziran 2002 tarihinde ise Türkiye Avrupa Bölgesi “Polio’dan Arındırılmış Bölge” olarak belgelendirilmiştir. Ülkemiz, 2018 ve 2019 yıllarında ise çocuk felci hastalığı açısından düşük riskli ülke olarak belirlenmiştir. Halen program stratejilerine uygun olarak çalışmalara devam edilmektedir.
Kaynaklar:
1. https://www.who.int/health-topics/poliomyelitis
2. https://www.tuseb.gov.tr